آن‌گاه که انسان از محیط ارزش‌های خدایی خارج می‌شود و ارزش‌های مادی ملاک برتری او قرار می‌گیرد، اسارت آغاز می‌شود.
چاپلوسی، حالتی است برخاسته از ضعف نفس و نوعی اسارت روحی انسان که در برابر دیگر آدمیان برای جلب منافع و کسب امتیازهای مادی صورت می‌گیرد.
پیشوایان اسلام نه تنها از چاپلوسی و ستایش نابجا بیزار بودند، بلکه مدح آمیخته به تملق را نیز عیب اخلاقی می‌شمردند. آنان در برابر رفتار و گفتار ذلت باری که با غرور و شرف انسانی مغایر بود، سکوت نمی‌کردند و اگر کسی مرتکب چنین عمل خلافی می‌شد، از او انتقاد می‌کردند. به همین مناسبت به آیه‌ای از قرآن و احادیث در مورد این امر اشاره می‌کنیم:
خداوند در قرآن سوره آل عمران خطاب به بندگان خود می‌فرماید: هرگز کسانی را که به آنچه کرده‌اند (از روی هوای نفس...) شادمانی می‌کنند، و دوست دارند برای آنچه نکرده‌اند نیز ستایش شوند، رسته از عذاب مپندار، که عذابی دردناک (درپیش) دارند.
امام علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر می‌فرمایند: با پارسایان و راستگویان مرتبط باش، و آنان را چنان عادت ده که تو را ستایش نکنند و نخواهند با ستایش کار مهمی که نکرده‌ای شادت کنند، زیرا ستایش‌گری‌های زیاد، موجب خودپسندی می‌شود، و انسان را گول می‌زند.
امام علی(ع) از عهدنامه مالک اشتر: (ای فرماندار مصر!) مبادا در دام خودپسندی گرفتار شوی! و مبادا انسانی از خود راضی باشی! و مبادا تملق‌گویی در حق خود را دوست بداری! که این‌ها همه، از ریشه‌دارترین دام‌های شیطان است، تا نیکوکاری نیکوکاران را نابود کند.
امام صادق(ع) به ابن جندب می‌فرمایند!... به ستایش‌های ستایشگران نادان مغرور مشو، وگرنه در دام تکبر و زورگویی گرفتار می‌شوی، و در اعمال خود، به خودپسندی می‌افتی، که بی‌گمان برترین کارها، عبادت پرودگار و فروتنی با مردم است.
پی‌نوشت:
سوره آل عمران(3):188
نهج‌البلاغه 999: «عبده» 1/462
نهج‌البلاغه1030؛ «عبده» 2/112
تحف‌العقول/304
منبع:
الحیاة، محمدرضا حکیمی